مغز چیست؟

مغز انسان، پیچیده‌ترین  عضو جهان هستی

مغز انسان یک عضو شگفت‌انگیز بدن است که تمامی عملکردهای آن را کنترل می‌کند. مغز انسان اطلاعات را از دنیای بیرون دریافت، و پردازش کرده و ماهیت ذهن و روان را به تصویر می‌کشد.

هوش، خلاقیت، احساسات و حافظه برخی از مواردی است که توسط مغز انسان ایجاد می‌شوند.

نیمکره های مغز انسان

مغز انسان به دو قسمت عمده‌ی نیم کره‌ ی راست و چپ تقسیم می‌شود

این دو نیمکره با اجتماعی از رشته‌ها و الیاف عصبی به نام جسم پینه (Corpus callosum) که پیام‌ها را از نیمکره‌ای به نیمکره‌ی دیگر منتقل می‌کند با یکدیگر در تعامل هستند.

هر نیمکره کنترل بخش مخالف خود در بدن را برعهده دارد. (نیمکره چپ، بخش راست بدن و نیمکره ی راست بخش چپ بدن را کنترل می‌کند.)

اگر سکته‌ی مغزی در سمت راست مغز فردی رخ دهد، بازو و یا پای چپ شخص ممکن است ضعیف یا فلج شود. البته تمام عملکردهای دو نیمکره‌ ی مغز مشترک نیست و در مجموع نیمکره‌ ی چپ مغز، درک گفتار، ریاضیات و توانایی نوشتن را کنترل می‌کند. همچنین نیمکره‌ ی راست مغز، خلاقیت، توانایی درک فضایی، مهارت‌های هنری و موسیقی را کنترل می‌کند.

نیمکره ی چپ مغز غالبا در استفاده از دست و زبان درمیان حدود ۹۲% مردم رایج است.

لوب های مغز انسان

نیمکره های مغز انسان دارای شکاف‌های متمایزی هستند که مغز را به لوب های مختلف تقسیم می‌کند.

هر نیمکره ی مغز (Hemisphere) شامل چهار لوب است:

لوب پیشانی (Frontal lobe)

لوب آهیانه‌ای (Parietal lobe)

لوب گیجگاهی (Temporal lobe)

لوب پس سری (Occipital lobe)

هر لوب ممکن است به مناطق دیگری که عملکردهای ویژه‌ای را کنترل می‌کند تقسیم شود. دانستن این که هر لوب مغزی به تنهایی فاقد عملکرد مطلوب است بسیار حائز اهمیت می‌باشد.

میان لوب های مغزی و نیم کره های مغز ارتباط بسیار پیچیده‌ای وجود دارد.

لوب پیشانی

• شخصیت، رفتار، احساسات
• قضاوت، برنامه ریزی، حل مسئله
• ایجاد حرکت جهت تولید نوشتار و گفتار (ناحیه ی بروکا)
• حرکات بدن
• هوش، تمرکز، خودآگاهی

لوب آهیانه‌ای

• تفسیر زبان و کلمات
• حواسی نظیر لامسه، درد، درک حرارت بدن
• تفسیر سیگنال های بینای، شنوایی، حرکتی، حسی و حافظه
• درک فضایی و بصری

لوب پس سری

• تفسیر بینایی ( رنگ، نور، حرکت)

لوب گیجگاهی

• درک زبان ( ناحیه ی ورنیک)
• حافظه
• شنوایی

زبان

به طور کلی نیم کره ی چپ مغز انسان مسئول زبان و گفتار است و به عنوان نیم کره‌ی غالب شناخته می‌شود. نیم کره ی راست مغز انسان نقش مهمی در تفسیر اطلاعات بصری و پردازش اطلاعات فضایی بر عهده دارد .

عملکردهای گفتاری در حدود یک سوم افرادی که چپ دست هستند ممکن است در نمیکره ی راست مغز رخ دهد. این افراد ممکن است نیاز به انجام آزمایش‌های خاصی داشته باشند که تعیین کند مرکز گفتار در مغز آن‌ها در کدام نیمکره است.

Aphasia یک مشکل زبانی است که در بیان گفتار، درک، خواندن و نوشتن اثر گذاشته و اغلب در اثر تروما یا سکته مغزی ایجاد می‌شود. نوع Aphasia به ناحیه‌ی آسیب دیده در مغز بستگی دارد.

ساختارهای عمقی مغز انسان

هیپوتالاموس

در بالای بطن سوم قرار گرفته و مرکز اصلی کنترل غیر ارادی بدن است. هیپوتالاموس (Hypothalamus) در کنترل رفتارهایی نظیر گرسنگی، تشنگی، خواب و پاسخ‌های جنسی نقش دارد.

غده ی هیپوفیز

در بخش کوچکی از پایین استخوان جمجه قرار گرفته است. غده ی هیپوفیز توسط ساقه‌ای به هیپوتالاموس متصل می‌شود.

این غده بعنوان غده‌ی اصلی یا مرکزی شناخته شده و کنترل ترشح سایر غدد در بدن را برعهده دارد. این غده ترشح هورمون‌هایی نظیر هورمون رشد، هورمون‌های جنسی و … را افزایش داده و در پاسخ به استرس و تنش‌های محیطی دخیل است.

 غده پینه آل (اپی فیز)

در پشت بطن سوم قرار دارد. این غده با ترشح ملاتونین در تنظیم ساعت داخلی بدن و ریتم‌های شبانه نقش دارد. این غده به رشد جنسی نیز کمک می‌کند.

تالاموس

بعنوان ایستگاهی برای دریافت اغلب اطلاعات از قشر مغزی و پردازش آن ها شناخته می‌شود. این بخش در احساس درد، هشیاری و حافظه نقش دارد.

عقده های قاعده ای (Basal ganglia)

شامل caudate، putamen، globus pallidus است. این بخش با همکاری مخچه انجام حرکات ظریفی مثل حرکت نوک انگشتان را میسر می‌کند.

دستگاه لیمبیک

این بخش مرکز احساسات، یادگیری و حافظه است. این دستگاه شامل Cingulate، هیپوتالاموس، Amygdala (واکنش های احساسی) و hippocampus (حافظه) است.

حافظه

حافظه یک فرآیند پیچیده‌ی سه مرحله ای است.

• کدگذاری
• ذخیره سازی
• بازخوانی

کدگذاری (Encoding) به معنای تصمیم‌گیری درباره‌ی این می‌باشد که چه موضوعی مهم است.

ذخیره سازی (Storing) در مغز کم و بیش به صورت دیجیتالی بوده ولی موارد بیولوژیک هم بر روی آن تاثیر دارد. این ذخیره سازی معمولا جای مشخصی نداشته و ظرفیتی در حد ۱ پتابایت دارد.

بازخوانی (Recalling) به معنای به یادآوری دوباره یک موضوع بایگانی شده در مغز می‌باشد.

مناطق مختلف مغز در انواع حافظه دخیل هستند. مغز باید جهت انتقال حافظه ی بلند مدت به کوتاه مدت فعالیت کند.

بخش قشر Prefrontal اطلاعات را در حافظه ی کوتاه مدت ذخیره می کند و هیپوکامپ مسئول کد گزاری حافظه ی بلند مدت است.

حافظه کوتاه مدت

حافظه کوتاه مدت (Short-term memory)، حافظه کاری (Working memory) نیز خوانده می‌شود و در قشر Prefrontal مغز رخ می‌دهد.

اطلاعات در این بخش در حدود یک دقیقه ذخیره شده و ظرفیت این بخش شامل هفت مورد است. برای مثال به شما این امکان را می‌دهد که شماره تلفنی که به تازگی به شما گفته شده را بخاطر آورده و شماره‌گیری کنید.

همچنین این بخش در خواندن متن نیز دخیل بوده و در به خاطر سپردن جمله‌ای که پیش از آن خوانده‎اید کمک می‌کند.

حافظه بلند مدت

حافظه بلند (Long-term memory)، در لوب گیجگاهی مغز در هیپوتالاموس پردازش می‌شود و زمانی فعالیت می‌کند که شما می‌خواهید چیزی را برای طولانی مدت به خاطر بسپارید. این نوع حافظه ظرفیت تقریبا نامحدودی دارد. این بخش شامل حافظه ی آشکار و مجازی است.

 حافظه مهارتی

حافظه ی مهارتی (procedural) در مخچه پردازش می شود و این اطلاعات در Basal ganglia قرار می‌گیرد.

خاطراتی نظیر چگونگی بازی با وسایل و دوچرخه سواری و … به صورت خودکار در این بخش ذخیره می شود.

منبع: Anatomy of the Brain