اغلب ما دوست داریم در کاری که انجام می‌دهیم بهترین باشیم و توانایی‌های خودمان را در بالاترین سطح ارائه دهیم. ولی همیشه عوامل حواسپرتي مختلف دروني و بيروني مانند افکار، احساسات گوناگون و صداهای مزاحم وجود دارند و نمی‌گذارند روی کارمان تمرکز کنیم. گاهی نیز برای تمركز بيشتر به داروها و روش‌های درمانی روي مي آوريم. اين را بدانيد كه تمركز يك مهارت است و هر مهارتی را مي توان با تمرین به دست آورد. در این مقاله به‌طور مختصر توضیح می‌دهیم تمرکز چیست و بهترین روش‌های افزایش تمرکز کدام‌اند ، پس اگر به تقويت تمركز خود اهميت مي دهيد با من همراه باشيد:

تا به حال توجه کرده‌اید که وقتی غرقِ انجام کاری می‌شوید، چقدر حس خوبی دارید؟ در این حالت به بهره وري واقعی می‌رسید و صرفا با کارهای بیهوده و وقت‌گیر، خودتان را سرگرم نمی‌کنید. حس می‌کنید که بسیار هدفمند هستید و گذشت زمان را درک نمی‌کنید. فرقی نمی‌کند اسم این حالت را غوطه وري (flow) می‌گذارید یا مسحور شدن و غرق شدن در کار، در هر صورت در این زمان‌ها واقعا احساس هیجان‌انگیزی تمام وجودتان را فرا مي گيرد

به گفته‌ی دیوید راک (David Rock)، یکی از بنیانگذاران مؤسسه‌ی NeuroLeadership و نویسنده‌ی کتاب «مغز شما در هنگام کار» (Your Brain at Work)، ما فقط ۶ ساعت در هفته واقعا بر کار خود تمرکز می‌کنیم. به‌علاوه، بررسی‌های راک نشان داده است که بیشترین کارایی و قدرت فکری ۹۰٪ از مردم، مربوط به زمانی است که خارج از اداره‌اند و بالاترین میزان تمرکز افراد نیز در هنگام صبح یا اواخر شب است. این دقیقا برخلاف چیزی است که برنامه‌های کاری رسمي به ما دیکته می‌کنند!

تمرکز چیست و چگونه می‌توان آن را تقویت کرد؟

تمرکز کردن یعنی اینکه فرد بتواند توجه و اراده‌‌اش را همسو کند و کنترل توجه خود را در اختیار داشته باشد. تمرکز یعنی توانایی متمرکز کردن ذهن بر روی یک موضوع، شیء یا فکر و بیرون راندن تمام افکار، ایده‌ها، احساسات و هیجان‌های نامربوط از ذهن. تمرکز یعنی به‌جای از این شاخه به آن شاخه پریدن و از دست دادن توجه، زمان و انرژی، در هر زمان تنها یک کار انجام بدهیم.

در هنگام تمرکز، تنها «یک فکر» ذهن فرد را اشغال می‌کند و تمام انرژی ذهن بر همین فکر واحد متمرکز می‌شود.

البته برای کسب توانایی فرمان دادن به ذهن و کنترل کردن تمرکز و توجه، به آموزش نیاز داریم. بیشتر افراد نمی‌توانند توجه خود را کنترل و ذهن خود را صرفا بر یک موضوع متمرکز کنند. آنها نمی‌توانند هر زمان که می‌خواهند به ذهن خود دستور بدهند که بر چیزی كه مي‌ خواهند تمرکز کند.

متمرکز کردن فکر، فعالیتی غیرمعمول نیست و تقریبا هر روز برای همه اتفاق می‌افتد ولی این تمرکز، توانایی ناخودآگاه و کنترل‌نشده‌ای است. برای مثال، آیا توجه کرده‌اید کودکان در هنگام بازی صدای شما را نمی‌شنوند؟ آنها آن‌قدر در بازی غرق می‌شوند که به هیچ چیز دیگری توجه نمی‌کنند. یا وقتی کتاب بسیار جالبی می‌خوانید، صدای اطرافیان‌تان را نمی‌شنوید. زمانی که نامه‌ای مهم می‌نویسید، فیلم یا مسابقه‌ای ورزشی تماشا می‌کنید،با يكي از عزيزان و دوستان خود در شبكه هاي اجتماعي پيام رد و بدل مي كنيد و به‌طورکلی وقتی مشغول انجام کاری می‌شوید که عاشق آن هستید و برای‌تان جالب یا لذت‌بخش است، به محیط اطراف خود بی‌توجه می‌شوید و گذر زمان را نيز حس نمی‌کنید.

این مثال‌ها نشان می‌دهند که «متمرکز کردن توجه» امکان‌پذیر است ولی این کار با تمرکز واقعی تفاوت دارد، زیرا فرایندی آگاهانه و عمدی است و شما هر زمان که اراده کنید، می‌توانید برای مدت زمان مشخصی (و نه فقط چند ثانیه) ذهن خود را بر هر موضوعی که می‌خواهید، متمرکز کنید. با استفاده از این توانایی، می‌توانید علاوه بر چیزهای لذت‌بخش و کارهای مورد علاقه‌تان، ذهن خود را بر وظایف، شغل، درس و حتی کارهای خسته‌کننده‌ و ناخوشایندی که مجبور به انجام آنها هستید، متمرکز کنید و بهترين نتيجه را بگيريد، زماني كه بهره وري شما در يك كار افزايش يابد كم كم امكان علاقه مندي بيشتر به آن كار نيز فراهم مي شود.

چگونه تمرکز می‌کنیم؟

تمرکز کردن بر یک کار، بسیار شبیه به «متمرکز کردن نگاه» است. وقتی تصمیم می‌گیرید بر چیزی تمرکز کنید، ابتدا مغزتان تمام اطلاعات بصری را دریافت و پردازش می‌کند تا به شما بگوید که باید بر چه چیزی تمرکز کنید. این کار شبیه زمانی است که برای اولین بار، تابلوی نقاشی یا عکسی را می‌بینید. وقتی که تصویر واضح‌تر می‌شود، مغز شما به‌سراغ جنبه‌ای می‌رود که می‌خواهید به آن توجه کنید (فرایند بالا به پایین). وقتی به این نوعِ لذت‌بخش از تمرکز دست می‌یابید که در آن گذشت زمان را حس نمی‌کنید، درک شما از جهان اطراف تغییر می‌کند و توانایی بیشتری در نادیده گرفتن محرک‌های بیرونی دارید.

از دست دادن تمرکز، فرایندی طبیعی، مطلوب و تکامل‌یافته است که برای حفظ امنیت ما به‌وجود آمده است. از بین رفتن تمرکز زمانی رخ می‌دهد که مغز چیزهایی می‌بیند که باید به آنها توجه کنید (فرایند پایین به بالا). تکامل موجب شده است که وقتی در اطراف خود با چیزی خطرناک یا جالب مواجه می‌شوید، تمرکز خود را از دست بدهید و به آن عامل توجه کنید. اين اتفاق ناشي از تحركات سيستم ليمبيك و آميگدالا در مغز ماست.

به گفته‌ی گلوریا مارک (Gloria Mark)، استاد دانشگاه ارواین در کالیفرنیا، وقتی تمرکز خود را از دست می‌دهید، حداکثر 23 دقیقه زمان لازم است تا دوباره بر کار اصلی خود تمرکز کنید (در برخی از بررسی‌ها زمان بازیابی تمرکز ۵ دقیقه و در برخی دیگر ۱۵ دقیقه ذکر شده است). در هر صورت، از دست دادن تمرکز هزینه‌هایی دارد. برای نمونه مشاغل اداری را در نظر بگیرید. کارمندان در ادارات به‌طور میانگین، هر ۳ تا ۱۰ دقیقه تمرکز خود را از دست می‌دهند (البته در بررسی‌های مختلف، اعداد متفاوتی مطرح شده است) ولی هیچ پژوهشی به‌طور قطعی نشان نمی‌دهد که آیا با ایجاد وقفه‌های بیشتر، کیفیت کار کاهش می‌یابد یا خیر.

شاید تصور می‌کنید بیشترِ عواملی که موجب از دست رفتن تمرکز می‌شوند، عواملی بیرونی مانند همکاران، تماس‌های تلفنی یا ایمیل‌ها هستند، ولی براساس پژوهش انجام‌شده توسط گلوریا مارک، حدودا در ۴۴ درصد موارد، این خود ما هستیم که موجب از دست رفتن تمرکزمان می‌شویم!

ذهن انسان حداکثر تا ۲ ساعت می‌تواند بر هر کاری تمرکز کند (البته بعد از این مدت برای بازیابی نیروی خود به ۲۰ تا ۳۰ دقیقه استراحت نیاز دارد)، چرا از این پتانسیل خود استفاده نمی‌کنیم؟

ياد بگيريد تمركز خود را حفظ كنيد

۱. از انجام چند کار به‌صورت هم‌زمان پرهیز کنید

انجام چند کار به‌طور هم‌زمان، مغز ما را به تمرکز نداشتن عادت داده است. در مطالعه‌ای که در دانشگاه استنفورد انجام شد، گروهی از افراد تعداد زیادی از کارها و گروه دیگری تعداد کمی از کارها را هم‌زمان انجام دادند و مشخص شد که حفظ تمرکز برای گروه اول دشوارتر است.

در فرهنگ کاری‌ای که هنوز هم در آن «پُرکاری» ویژگی خوبی به‌شمار می‌رود، انجام هم‌زمان چند کار موجب می‌شود حس کنیم به چیزی بیش از آنچه واقعا هستیم، دست یافته‌ایم. به‌علاوه در یک بررسی نشان داده شده است که انجام هم‌زمان چند کار موجب می‌شود حس خوبی داشته باشیم. به گفته‌ی دیوید راک از مؤسسه‌ی NeuroLeadership انجام هم‌زمان چند کار، منجر به پایین آمدن بهره‌ی هوشی (IQ) ما می‌شود و موجب می‌شود مرتکب اشتباه شویم و جزئیات را نادیده بگیریم.

استيو جابز ميگويد:

«مردم فکر می‌کنند تمرکز یعنی بله گفتن به چیزی که باید بر آن تمرکز کنید، ولی تمرکز اصلا به این معنا نیست! تمرکز یعنی نه گفتن به صد ایده‌ی خوب دیگری که وجود دارد. شما باید بادقت انتخاب کنید.»

جابز به این حقیقت اشاره دارد که شرکت اپل با متمرکز ماندن روی چند محصول خاص و نیز تمرکز کردن بر وظایف خود، به شرکتی موفق تبدیل شد. برای رسیدن به تمرکز، باید به انجام هم‌زمان چند کار و نیز تمام محرک‌های دیگری که برای به‌دست آوردن تمرکز شما با هم رقابت می‌کنند، نه بگویید؛ چه این محرک‌ها صندوق ورودی ایمیل یا فید توئیتر باشد و چه گفت‌وگو با همکاران‌تان.

عکس بالا را نگاه کنید. زمانی که جاشوا فوئر (Joshua Foer) در مسابقه‌ی حافظه‌ی برتر آمریکا برنده شد، از آن لوازم استفاده کرده بود. این نوع لوازم برای جلوگیری از تأثیرگذاری محرک‌های خارجی طراحی شده‌اند و به مغز شما امکان می‌دهند که تمرکز کند. شما نیز می‌توانید در محل کار خود از این نوع لوازم استفاده کنید (البته اگر به نگاه‌های متعجب همکاران‌تان اهمیت نمی‌دهید) یا محیطی ایجاد کنید که در آن محرک‌های بیرونی برای شما مزاحمتی ایجاد نکنند. برای این منظور می‌توانید از گوشی صداگیر  يا همان Air plug استفاده کنید، اعلان‌های دسکتاپ را خاموش کنید، ساعاتی را برای آرامش و تمرکز بر کار تعیین کنید (مثلا سه‌شنبه‌ها از ساعت ۱۰ تا ۱۴) یا یک روز از هفته، در منزل کار کنید

تکنیک پومودورو (Pomodoro technique) می‌تواند راهی برای تمرین دادنِ مغز شما برای رسیدن به تمرکز باشد، درست همان‌طور که عضلات خود را تمرین می‌دهید.

برای اجرای تکنیک پومودورو باید به‌مدت ۲۵ دقیقه به‌طور کامل بر یک کار تمرکز کنید و سپس ۵ دقیقه استراحت کنید. برای هر ۴ دوره‌ی ۲۵ دقیقه‌ای، زمان استراحت طولانی‌تر ۲۰ تا ۳۰ دقیقه‌ای در نظر بگیرید. اگر در ابتدا ۲۵ دقیقه تمرکز کامل بر یک کار برای شما سخت است، می‌توانید با ۱۵ دقیقه شروع کنید و سپس به‌تدریج این زمان را افزایش بدهید. در نهایت به جایی می‌رسید که حتی متوجه‌ گذشت این ۲۵ دقیقه نمی‌شوید!

4-تكنولوژي را كنار بگذاريد

یکی از دلایل مهم کاهش تمرکز ما، تکنولوژی است. وقتی مغز با کارهایی مواجه می‌شود که ظاهرا به یک اندازه اهمیت دارند، کار ساده‌تر را انتخاب می‌کند و تقریبا همیشه تکنولوژی کار ساده‌تر است. حتی اگر به‌خاطر شغلی که دارید، کنار گذاشتنِ تکنولوژی برای شما غیرممکن است، سعی کنید محدودیت‌هایی برای خود بگذارید. از برنامه‌هایی استفاده کنید که تأثیر زندگی آنلاین را کاهش می‌دهند. برای مثال Unroll.me تمام ایمیل‌های دریافتی‌ روزانه‌تان را خلاصه می‌کند و در قالب یک گزارش به شما نشان می‌دهد.

5-كارهاي مهم را انجام دهيد

دوایت دی آیزنهاور (Dwight D. Eisenhower) می‌گوید:

«آنچه مهم است، به‌ندرت فوری است و آنچه فوری است، به‌ندرت مهم است.»

ما تمایل داریم بر کارهای فوری تمرکز کنیم و برای تمرکز بر وظایفی که واقعا مهم هستند، به‌اندازه‌ی کافی وقت نمی‌گذاریم. انجام این قبیل کارهای بیهوده و وقت‌گیر، به این معناست که خود را در شرایط سختی قرار داده‌ایم، صرفا براساس فهرست کارهایی که برای خود تعیین کرده‌ایم، عمل می‌کنیم و توجهی به میزان اهمیت کارها نداریم. چیزهای معناداری که منتهی به دستاوردهای ما می‌شوند، کارهای مهم ما هستند. با توجه به ماتریس آیزنهاور كه در زير آورده شده است، سعی کنید تا جای ممکن به انجام کارهای مهم ولی غیرفوری بپردازید.